Kroniek van een catastrofe
Het woonbeleid in Vlaanderen leest als de kroniek van een aangekondigde catastrofe.
We weten dat de bevolking vergrijst, en dat het aantal ouderen dat langer een woning behoeft, zal toenemen. We weten dat er hoe langer hoe meer eenpersoonshuishoudens zullen zijn, al dan niet met kinderen. We weten dat er nieuwkomers zullen blijven instromen, bovenop de sowieso aanzienlijke natuurlijke aangroei van de bevolking. We weten dat goed wonen voor steeds meer mensen onbetaalbaar wordt.
In een grootstad als Antwerpen zijn deze tendensen zo mogelijk nog meer dan elders zichtbaar. Er staan meer gezinnen op de wachtlijst dan er überhaupt sociale woningen zijn. De gemiddelde aankoopprijs van een huis of appartement stijgt jaarlijks een pak meer dan de index van consumptieprijzen. Vooral in het onderste segment van de private huurmarkt zijn situaties vaak schrijnend: tal van gezinnen of alleenstaanden met jonge kinderen leven in peperdure, maar te kleine en hoogst ongezonde woningen. Bovendien staan nog steeds zeer veel private en sociale woningen langdurig leeg.
Het heft in eigen handen
Rond 2010 nam een Antwerpse groep gezinnen in woonnood het heft in eigen handen. Onder de naam Arm in Arm zochten zij samen naar ‘aan hun noden aangepaste woningen’: degelijke kwaliteit, betaalbaar en minstens drie slaapkamers. Hun zoektocht binnen het bestaande private en sociale woonaanbod bleef zonder resultaat. Sociale leningen bleken te duur, drie slaapkamers op de private huurmarkt is onbetaalbaar en op grote sociale woningen is het 10 jaar wachten.
Ondersteund door opbouwwerkers van Samenlevingsopbouw, leidde hun doorzettingsvermogen en creativiteit tot de oprichting van een coöperatieve vennootschap, Collectief Goed. Deze sociale onderneming verwerft, via inbreng in natura in ruil voor aandelen, oudere eengezinswoningen van de sociale huisvestingsmaatschappij De Ideale Woning. Op deze manier voorkomt De Ideale Woning dat zij panden openbaar moeten verkopen wegens te dure, maar noodzakelijke renovatiewerken. De panden worden gerenoveerd volgens de regels van de kunst en de Vlaamse Wooncode, en via het sociaal verhuurkantoor verhuurd. Bij de renovatie is de creatie van zoveel mogelijk slaapkamers één van de prioriteiten. Zo blijven deze woningen niet alleen op de sociale huurmarkt, ze zijn ook geschikt voor gezinnen met 3 of meer kinderen, maar arm aan middelen. Zonder deze formule zouden deze huizen, bij gebrek aan renovatiebudgetten bij de huisvestingsmaatschappij, zonder twijfel uit het sociale segment verdwijnen.
Burgerinitiatieven
Bewoners blijven, als vennoot, via bewonersvergaderingen en met een afvaardiging in het bestuursorgaan betrokken bij de ontwikkeling van de onderneming. Het gaat weliswaar om slechts een achttal woningen per jaar, een druppel op een hete plaat. Toch bewijst de geschiedenis van Collectief Goed dat, mits de context en de regelgeving het niet verhindert, initiatieven van onderuit onderdeel kunnen zijn van beter woonbeleid. Cruciaal is in dit geval het verder opstarten en uitbouwen van samenwerkingsverbanden tussen burgerinitiatieven zoals Collectief Goed en sociale huisvestingsmaatschappijen of andere actoren met patrimonium.
De Vlaamse overheid heeft de mond vol over het aanwakkeren van ondernemerschap. Maar niet-commercieel ondernemerschap wordt stiefmoederlijk behandeld. Toegespitst op Collectief Goed: er zijn renovatiepremies voor particulieren, maar niet voor collectieve initiatieven. Omdat de bewoners geen eigenaar zijn van hun woning, grijpt hun gezamenlijk initiatief naast tal van premies en subsidies.
Vijf na twaalf
Corona versterkt een aantal van de hierboven geschetste tendensen, en zal de woonbehoefte nog versneld doen toenemen. De rush die we zien op woningen met een tuin of buitenruimte jaagt de prijzen op de huizenmarkt pijlsnel de hoogte in. Ouderen zullen het moment dat ze in een woonzorgcentrum intrekken tot het uiterste uitstellen.
Anderzijds zal corona kansen bieden. Onder beleidsmakers groeit de wetenschap dat goede woningen voor iedereen een zaak van volksgezondheid zijn. In het kader van het economisch relancebeleid én van het klimaatbeleid wil de Europese Commissie met vele miljarden euro’s een ware renovatiegolf over Europa laten rollen.
We krijgen nu de kans het woonbeleid in de goede richting te laten kantelen. Waar zullen de aandacht en de middelen prioritair heengaan? Komen vooral de minder welgestelden in het vizier, of laten we het Mattheus-effect spelen?
Omwille van die keuze steunt Collectief Goed de Woonzaak.